[8-8-2012]

Torún is een Hanzestad aan de Wisla rivier met veel middeleeuwse monumenten. De stad lag erg gunstig op de voornaamste handelswegen van noord naar zuid en zeeschepen konden de stadspoorten probleemloos bereiken. Al in de 13e eeuw moest een nieuwe stad worden gebouwd voor de vele immigranten en de groei ging nog sneller na toetreding tot het Hanzeverbond. In de 14e eeuw was Torún een geduchte concurrent voor Gdansk. Wel namen beide steden deel aan de opstand tegen de Teutoonse ridders. Torún nam hierin het voortouw en in 1454 maakten de burgers van Torún de Teutoonse burcht met de grond gelijk, zodat we nu alleen nog de ruïne en de toilet- en tevens verdedigingstoren kunnen bekijken. Met het vredesverdrag van 1466 schaarden de steden zich onder de Poolse koning en kregen in ruil daarvoor uitgebreide handelsprivileges. De stad maakte een bloeitijd door die net als in Gdansk voortduurde tot de Zweedse oorlogen.

De beroemdste inwoner van Torún is Copernicus. In het huis waar Copernicus misschien geboren is – er zijn verschillende hypothesen over het huis in Torún waar hij geboren zou zijn – is nu een museum en daar willen we graag heen. Tot onze verrassing mogen we er zonder betalen in. Op woensdag is het museum gratis. Het museum bestaat uit twee panden. Het pand naast het geboortehuis laat zien hoe een rijke koopmanswoning er in de loop der eeuwen uitzag. Verder is er veel informatie over vrouwelijke astronomen door de eeuwen heen. Het begint met een astronoom in de 16e eeuw en eindigt met een astronoom die in 1999 is overleden, Allemaal hebben ze baanbrekend werk verricht. Een vrouw is beroemd astronoom geworden nadat ze begonnen was als dienstmeid bij de professor. Hij was zo ontevreden over het werk van zijn erkende assistenten, dat hij dacht dat zelfs de dienstmeid het beter kon. Dat kon ze ook en ze eindigde als gerespecteerd astronoom door haar ontdekking van en berekeningen aan sterrennevels.

Het andere huis, het misschien-geboortehuis van Copernicus, is meer aan de geleerde zelf gewijd en laat replica's van zijn boeken en instrumenten zien. Boven is zijn werkkamer. Dat laatste is een beetje merkwaardig, want hij heeft als kind in Torún gewoond en zijn belangrijke werk vooral in Fromberg gedaan, maar als museum wil je toch wat. Copernicus was niet alleen een uitstekende sterrenkundige, hij heeft ook in naam van de Poolse koning de verdediging tegen de Teutoonse ridders in Olsztyn geleid, is een soort rentmeester van die stad geweest en was ook nog arts. Daarnaast heeft hij gedichten van een beroemde Griekse dichter vertaald naar het Latijn.

Het werk van Copernicus (1473 – 1543) is pas na zijn dood gepubliceerd. Met de vermelding 'totdat het verbeterd wordt', stond zijn boek 'Over de omwentelingen van de hemellichamen' van 1616 tot 1835 op de rooms-katholieke index van verboden boeken. Zijn boek zette het tot dan toe gangbare heelalbeeld van Ptolemaeus waarbij de zon en alle planeten om de aarde draaiden, volledig op zijn kop. Terwijl hij vanaf het dak van zijn kathedraal in Fromberg – hij was ook nog geestelijke – de hemel bestudeerde, concludeerde hij dat de zon niet om de aarde draaide, maar de aarde om de zon. Met zulke ideeën zou hij zeker op de brandstapel geëindigd zijn. Toch is dat niet de reden dat hij zijn werk niet heeft gepubliceerd. Copernicus bleef niet tevreden over zijn berekeningen en bleef maar bezig met controleren en herrekenen en kwam daardoor nooit aan publicatie toe. Zijn volgeling Giordano Bruno verdedigde zijn werk en moest dat bekopen met de brandstapel. De berekeningen van Copernicus klopten inderdaad niet. Hij had al zijn werk met het blote oog moeten doen en was uitgegaan van cirkelvormige banen. Nadat de telescoop uitgevonden was, heeft Newton zijn model gecorrigeerd door aan te nemen dat de planeten ellipsbanen volgden, waarna de berekeningen wel klopten.